Lajbus MANOWICZ

biografia przygotowana przez Alice Duchesnes, M1 Archives 2017-2018, pod kierunkiem prof. Marie-Anne MATARD-BONUCCI, Uniwersytet Paris 8, Vincennes-St Denis, Francja.

Zdjęcie obok pochodzi z pokwitowania złożonego przezeń wniosku o dowód osobisty z 1927 roku.

Pisownia nazwiska i imienia Lajbusa Manowicza, przyjęta w tej formie w niniejszej biografii, odzwierciedla jego relacje z administracją francuską, a więc ślady, które pozostawił w archiwum.

Życie Lajbusa jest głęboko związane z życiem jego bliskich i nie może zostać opisane z pominięciem jego żony Sary, dwóch synów Henri’ego i Josepha z którymi zostali deportowani, oraz Isidore, pierwszego syna, który zmarł w 1938 roku.

Lajbus Manowicz, urodzony 7 czerwca 1897 r. w Strykowie w Polsce jako syn Eliasza Manowicza (1870 – ?) i Racheli Blimbaum (1868 – ?), przybył do Francji w marcu 1920 r. w towarzystwie Sary (fr. Sarah) Pytel, urodzonej także w Strykowie 27 sierpnia 1897 r. córki Schème Pythel i Anny Estery Koutas. 10 listopada tego samego roku urodził się ich pierwszy syn, Isidore Isaac [1].

Gdy przybyli do Francji, oboje byli narodowości rosyjskiej [2]. Ich życie przed 1920 rokiem pozostaje bardzo niejasne: w wyniku nieporozumienia w konsulacie rosyjskim 24 marca 1920 roku, gdy ubiegali się o dokument tożsamości, stwierdza się, że Lajbus został jeńcem wojennym w 1916 roku i przez dwa lata przebywał w Kehl w Niemczech jako cywil. Jak się później okaże, była to nieprawda, ale można założyć, że Lajbus przejeżdżał przez Niemcy w drodze do Francji, co częściowo tłumaczyłoby przyczynę tego nieporozumienia [3].

10 kwietnia 1920 r., zaledwie miesiąc po jego przyjeździe do Paryża, Prefektura paryska poprosiła Lajbusa (który nazywał się wówczas Leibocesh) o opuszczenie terytorium Francji i udanie się do Brukseli. Na prawie półtora roku zniknął z policyjnych rejestrów, mieszkając przy rue Jouy z Sarą i Isidorem i pracując dla krawca Wakermanna (przy rue du Faubourg saint Martin). W dniu 2 marca 1921 r. został zgłoszony przez wydział Policji nadzorujący mieszkania na wynajem (Service des Garnis), a władze ponownie poprosiły go o opuszczenie Francji. Tym razem twierdzi, że 19 marca pojechał zgodnie z planem na granicę belgijską, bez paszportu, oświadcza, że został zawrócony i wraca do Paryża: ma cztery dni na zdobycie paszportu i opuszczenie terenu kraju. Ukrywa się ponownie w mieszkaniu na wynajem zlokalizowanym przy rue Laghouat i zmienia swoje imię na Labisch, przedstawia się jako mechanik urodzony 27 lutego 1897 roku, ale zostaje wykryty 22 marca. W dniu 18 kwietnia udaje się do Prefektury i oświadcza, że złożył wniosek do Konsulatu RP w celu uzyskania paszportów, ale nie posiada swojego aktu urodzenia, co jest konieczne, aby procedura ta była bezpłatna. Rzeczywiście, kwota 720 franków wydaje się olbrzymia dla pary o skromnych dochodach z 5-miesięcznym dzieckiem. Prosi o przedłużenie terminu o 8 tygodni. Jest bardzo prawdopodobne, że ta gra w kotka i myszkę z policją była próbą pozostania ze swą towarzyszką życia i synem, by nie musiał wyjeżdżać sam. [4]

Nazwisko zostaje zmienione z Leibocesh na Leibousk, następnie na Labisch, aby uniknąć wydalenia. Stąd weźmie się imię powszechnie używane przez służby administracyjne przez ponad dwadzieścia lat: Lajbus (lub Labjus, gdy funkcjonariusze popełniali błąd ortograficzny).

Szczegóły dotyczące kolejnych miesięcy nie są dokładnie znane, ale 4 lipca 1921 roku Lajbus i Sarah po raz pierwszy oświadczyli, że mieszkają w Paryżu. Małżonkowie pobierają się 13 lipca 1925 roku w merostwie 18. dzielnicy Paryża [5] i zaświadczają, że mieszkają od ponad dwóch lat przy Impasse Letort. Parę miesięcy później, 19 stycznia 1926 roku, urodził się Henri, a kilka lat później, 29 listopada 1934 roku, Joseph.

W raporcie z grudnia 1929 r. Prefektura stwierdza w końcu, że ze względu na „zebrane informacje i sytuację rodzinną” Lajbus i jego żona mogą zostać naturalizowani, co nastąpi 2 maja kolejnego roku [6].

17 grudnia 1938 r. Isidore został uznany za zmarłego; nie znamy przyczyn tego stanu rzeczy [7].

Od 14 do 23 września 1939 r. Lajbus był zmobilizowany w 29. pułku piechoty [8].

14 maja 1941 r. Generalny Komisariat ds. Kwestii Żydowskich w sprawozdaniu o „firmie żydowskiej” zarządził „natychmiastową i bezzwłoczną likwidację” [9] sklepu Lajbusa, uznanego za „niemający znaczenia ekonomicznego” [10]: był to stragan przy 134 rue Michelet w Saint-Ouen, gdzie sprzedawał odzież męską. Aryzację tę przeprowadził tymczasowy zarządca, p. Schuttler, który 12 sierpnia 1941 r. sprzedał miejsce i pozostałe towary francuskiemu „aryjczykowi” Nestorowi Grolleau, posiadającemu zaświadczenie o „braku powiązań z rzeczonym Żydem” [11].

Po likwidacji swojego sklepiku Lajbus pracował w domu, pod adresem 102 rue Doudeauville w 18. dzielnicy, jako krawiec firmy Fagenbaum [12].

W 1943 r. wszczęto śledztwo w celu ustalenia, czy Manowicze mogą zachować obywatelstwo francuskie, czy też powinni zostać go pozbawieni: 5 października raport z paryskiej Prefektury policji zdecydował o utrzymaniu ich naturalizacji [13].

W dniu 23 lipca 1944 r. wszyscy czworo, Lajbus, Sarah, Henri i Joseph, zostali aresztowani i internowani w obozie w Drancy do 31 lipca oraz deportowani w transporcie 77; żadne z nich nie powróciło.

Po przybyciu do Auschwitz, Lajbus i Joseph zostali wysłani bezpośrednio do komór gazowych [14]. Jeśli chodzi o Sarę, wchodzi ona do obozu z Henrim, który zostanie przeniesiony do Stutthofu (28 października), a następnie w listopadzie do Hailflingen. Został uznany za zmarłego dnia 29 grudnia 1944 r. z powodu domniemanej choroby serca i miał zostać skremowany w krematorium na cmentarzu w Reutlingen [15].

Ich imiona widnieją obecnie na Ścianie Pamięci Shoah, obok Laybusa Manowiecza, prawdopodobnie kuzyna Lajbusa, z którym jest często mylony (Laybus był bowiem także krawcem i urodził się w Strykowie) [16]. Prawdopodobnie z powodu tego kuzyna, imię Lajbusa jest regularnie zmieniane na Laybus, aż do momentu, gdy zostanie całkowicie zmienione na francuskie imię Léon w jego aktach w Ministerstwie ds. Weteranów.

W 1948 r. Moszek (znany jako Maurice) Bocian, twierdzący, że jest kuzynem pierwszego stopnia Lajbusa, wszczął postępowanie o uznanie go i jego rodziny za „tych, którzy nie powrócili”, aby ostatecznie sporządzić ich akty zgonu[17]. Wystąpił również o zwrot zajętego mienia, aby odzyskać towary i sklepik będące własnością Lajbusa.[ 18] Moszek Bocian, dzięki swojemu adwokatowi, panu Fischgrungowi, zdołał odzyskać zajęte towary należące do Lajbusa; lokal nie został mu zwrócony, ale za jego wynajem otrzymywał będzie 1000 franków miesięcznie.

Obecnie ich akty zgonu znajdują się w rejestrze 18 dzielnicy Paryża za okres od lipca 1944 r. do 21 sierpnia 1944 r.[19] , pod numerami 3404 bis (Joseph), 3405 bis (Henri), 3406 bis (Lajbus) i 3407 bis (Sarah): ich nazwiska zostały dodane w 1949 r., są napisane odręcznie, na marginesie i oznaczone jako „bis”: jak wszyscy deportowani z transportu 77, nie mają prawdziwego miejsca w rejestrach i „zmarli w Drancy 31 lipca 1944 r.”.

^[1] Raport Sekcji ds. Cudzoziemców wywiadu (Renseignements Généraux) z dnia 10 czerwca 1943 r., dossier Ia135 nr 16812 paryskiej Prefektury Policji.

[2] W latach 1772-1918 Polska podzielona była pomiędzy Cesarstwo Rosyjskie, Prusy i Austrię. Od 1795 r. Stryków znajdował się w części rosyjskiej. W 1920 r. Polska odzyskała właśnie niepodległość (czerwiec 1919 r., mały traktat wersalski) i pozostawała w konfliktowych stosunkach z Rosją, ponieważ wkrótce potem wybuchła wojna polsko-radziecka (1919-1921). Po inwazji niemieckiej, słowackiej, a następnie rosyjskiej w 1939 roku, kraj został ponownie podzielony. Tak więc Lajbus i Sara urodzili się na terytorium Rosji, stali się Polakami, a następnie ponownie Rosjanami, co tłumaczy pewne przyszłe trudności administracyjne.

^[3] Zaświadczenie z konsulatu Rosji z dnia 24 marca 1920, dossier Ia135, Ibid.

^[4] Tuzin raportów Prefektury Policji w okresie od 10 kwietnia 1920 do maja 1921, dossier Ia135, Ibid.

^[5] Akt nr2212, rejestr 18M542, Urząd Stanu Cywilnego, Archiwa Miasta Paryża

^[6] Dossier Ia135, Ibid.

^[7] Akt nr4903, rejestr 18D374, Urząd Stanu Cywilnego, Archiwa Miasta Paryża

^[8] Raport Sekcji ds. Cudzoziemców wywiadu (Renseignements Généraux) z dnia 10 czerwca 1943, dossier Ia135, arch.cit.k

^[9] 48 slajd, raport z dnia 14 maja 1941, MIC/AJ/38/891, Archives Nationales

^[10] 21 slajd, raport Generalnego Inspektoratu Spraw Żydowskich z dnia 18 listopada 1942, MIC/AJ/38/891, Ibid.

^[11] 34 slajd MIC/AJ/38/891, Ibid.

^[12] Raport wywiadu (Renseignements Généraux) z dnia 10 czerwca 1943, „ były handlarz ubiorami męskimi, 136 avenue Michelet w Saint Ouen, zainteresowany pracuje od prawie roku w domu jako krawiec dla firmy Fagenbaum”, dossier Ia135, arch.cit.

^[13] Dossier Ia135, Ibid.

[14] Nie wchodzą do obozu, nie mają więc numeru identyfikacyjnego

^[15] Archiwa Bad Arolsen

^[16] Dossier FRAN107_F_9_5714_190879_L, archiwa Muzeum Pamięci Shoah (Mémorial de la Shoah)

^[17] Dossier 63.873, 63.874, 63.875 et 63.876, Archiwa Działu Historycznego Ministerstwa Obrony (Archives du Service Historique de la Défense), Caen

^[18] Akta nr12098 rejestru 1994W7 oraz nr 8172 rejestru 47W74, Rozporządzenie o zwrocie skonfiskowanych aktywów, Archiwa Miasta Paryża

^[19] Rejestr 18D397, Urząd Stanu Cywilnego, Archiwa Miasta Paryża