English
Polski
Désolé, cet article est seulement disponible en Polonais. Pour le confort de l’utilisateur, le contenu est affiché ci-dessous dans une autre langue. Vous pouvez cliquer le lien pour changer de langue active.
Sura Glattleider
Wstęp
Drogi czytelniku! Przedstawiamy Ci niezwykłą historię życia kobiety – Żydówki, która podobnie jak dziś wielu z nas, skromnie marzyła o miłości, założeniu rodziny, czy o posiadaniu niewielkiego, jednak zawsze swojego miejsca na Ziemi. Szczególnie takiego, w którym mogłaby poczuć się w końcu bezpiecznie i być nie tylko tolerowaną, ale również szanowaną.
Los zniweczył jej odważne plany. Choć próbowała ratować siebie oraz to, co było najdroższe jej sercu – dzieci, męża, rodzinę, nie udało jej się uciec przed zalewającą Europę falą antysyjonistycznej polityki III Rzeszy. Ostatecznie podzieliła straszliwy los milionów Żydów, lecz mimo to jej historia przetrwała dzięki pamięci potomnych, uratowanych przed zagładą za sprawą niezwykłego splotu wydarzeń. To ich wytrwałość, dała teraz Tobie szansę na poznanie osobliwej historii człowieka skazanego na przedwczesną śmierć.
Chcąc dotrzeć do jak największej liczby czytelników, będących w różnym przedziale wiekowym, naszą publikację zaczynamy od krótkiego nakreślenia kontekstu historycznego, w którym przyszło żyć naszej bohaterce. Na końcu dodaliśmy słowniczek pojęć, wyjaśniający kluczowe pojęcia, które nie muszą być wszystkim dobrze znane.
Zapraszamy do poznania historii Sury Glattleider!
Kontekst polityki światowej
Świat na przełomie XIX i XX wieku zaczął znacznie przyśpieszać, a jednocześnie powoli się zmniejszać. Stał się wyraźnie zbyt ciasnym miejscem, jedynie ograniczającym realizację odważnych wizji polityków. Nieprzerwany postęp rewolucji przemysłowej i technicznej wymuszał ogromne zapotrzebowanie na surowce naturalne, tym samym na zasoby ludzkie niezbędne do pracy. Z kolei wyprodukowane dobra wymagały nowych rynków zbytu. Wszystko to napędzały nieograniczone ambicje europejskich mocarstw, często oparte o wykorzystywane do cna kolonie czy najuboższe warstwy społeczne. Jednym z następstw takiego stanu rzeczy było pojawienie się i popularyzowanie pseudonaukowych poglądów o wyższości cywilizacji europejskiej i rasy białej – tzw. rasizm.
Sytuacja Żydów pod zaborami
Sytuacja Żydów znacznie pogorszyła się po udanym zamachu na cara Aleksandra II w 1881 roku. W wyniku jego śmierci doszło do licznych antyżydowskich zamieszek nazwanych pogromami. Do największej liczby starć dochodziło w latach 1881-1884 przede wszystkim na terytorium Rosji. W 1881 przez pogrom na terenie Warszawy zginęło dwóch Żydów, niezliczona ilość została ranna, a wiele kobiet zgwałcono. Na przełomie XIX i XX wieku nastąpiła częściowa asymilacja żydowskiej inteligencji, lecz w latach 1903-1906 doszło do kolejnej fali pogromów – możliwe, że wspieranych przez carską tajną policję.
Prześladowania były jednym z powodów masowej imigracji Żydów do USA i narodzin syjonizmu. Niektórzy jednak szukali lepszego życia znacznie bliżej, na starym kontynencie – być może licząc na ostudzenie społecznych napięć i niedługi powrót na rodzime ziemie.
Sytuacja Żydów przed wybuchem wojny
Najbardziej zdecydowane i doskwierające represje wobec ludności Żydowskiej wprowadzono 1935 roku w Nazistowskich Niemczech przy pomocy Ustaw Norymberskich. Miały one odizolować Żydów i stopniowo ograniczać ich prawa. Na początku odebrano Żydom możliwość chodzenia po chodnikach, jazdy na rowerze, przebywania w parku, wejścia do kawiarni, restauracji, czy korzystania ze środków transportu zbiorowego. Praktycznie zupełnie pozbawiono ich możliwości godziwej pracy zarobkowej, a wychodząc na ulicę, mieli obowiązek noszenia specjalnych opasek z gwiazdą Dawida. Pond to masowo demolowano i rabowano sklepy żydowskie, palono synagogi oraz uniemożliwiano im obchodzenie świąt religijnych.
Czym jest Konwój 77
Konwój 77 jest ostatnim dużym transportem Żydów z niemieckiego obozu internowania we Francuskim Drancy③ (pod Paryżem) do zespołu obozów koncentracyjnych⑦ i obozu zagłady⑥ Auschwitz-Birkenau②. Wyruszył z Drancy 31 lipca 1944 roku, siedemnaście dni przed wyzwoleniem obozu. W ciasnych, bydlęcych wagonach deportowano 1309 osób, w tym 324 dzieci i niemowlęta. Do Auschwitz dowieziono ich 3 sierpnia. Oficjalną datą śmierci deportowanych jest 5 sierpnia 1944 roku.
Życiorys Sury
Mapa drogi Sury od miejsca narodzin do miejsca śmierci.
Życie pod zaborami
Sura Ellender urodziła się 1 kwietnia 1887 r. w Warsza wie. Wychowywała ją matka Léa Bronn, a nad dobrobytem rodziny czuwał Maurice (Moshe) Elender. Sądzimy, że żyli w dostatku, raczej nie zaznali głodu. Suzanne swoją młodość spędziła w Warszawie, mieszkając w kamienicy przy ulicy Ogrodowej 43, była jedynaczką. W nieznanych nam okolicznościach poznała swoją przyszłą miłość – Józefa Glattleidera, z którym wkrótce zamieszkała i założyła rodzinę.
5 stycznia w 1909 roku Sura urodziła pierwsze dziecko. Młodzi rodzice nadali mu imię Jones. Nowe obowiązki – opieka i wychowanie dziecka zmusiły ich do nowego spojrzenia na świat wymagającego wyrozumiałości i wytrwałości.
Życie we Francji
Wielu Żydów mieszkających w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku zdecydowało się wyemigrować na zachód ze względów ekonomicznych. Kilka lat po narodzinach pierwszego dziecka Sura oraz Józef wraz z synem wyjechali z Polski, szukając lepszego życia. Rozważali, by zamieszkać w wolnej Francji – kraju Victora Hugo lub za oceanem w Stanach Zjednoczonych.
Ostatecznie zdecydowali się osiąść w Paryżu. Od tej pory mieszkali w osiemnastej dzielnicy, w kamienicy oznaczonej numerem 20 przy ulicy Labat. Spis ludności z 1936 roku potwierdza, że rodzina Glatteiderów mieszkała pod tym adresem przez cały czas pobytu we Francji. Józef pracował, jako męski krawiec. Sura, niezależnie od obowiązków gospodyni domowej, prowadziła własną firmę „Symcha Glattleider”. Jej działalność polegała na ulicznej sprzedaży towarów. Niestety podczas II wojny światowej « tymczasowy zarządca » ustanowiony przez władze nazistowskie przejął interes Sury i wkrótce zlikwidował całą firmę.
8 lutego 1915 roku rodzina Glattleiderów doczekała się drugiego potomka. Sura urodziła (przy wsparciu akuszerki①) drugie dziecko, córkę – Adèle;
17 marca 1925 jest wyjątkowym dniem dla Sury i Józefa. To właśnie wtedy powiedzieli sobie symboliczne “tak” i zobowiązali się do wierności, uczciwości oraz że nie opuszczą się aż do śmierci. Z zarchiwizowanych dokumentów wiemy, że świadkami małżeństwa byli: Olga Schtik (kuśnierz, zajmuje się futrami) i Ferdinand Pujos. To wydarzenie miało szczególne znaczenie także dla Adèli, gdyż dzięki zawarciu związku małżeńskiego przez rodziców została legitymizowana④.
Zmiany w prawie dotyczącym obywatelstwa francuskiego z roku 1927 zmierzały w stronę otwartości i ułatwień w otrzymywaniu obywatelstwa. Tę szansę wykorzystała Sura i 23 listopada tego samego roku została naturalizowana⑤ jako Francuska i uznana za osobę bez zawodu.
Wybuch II wojny światowej zachwiał światem, jaki do tej pory znali Glattleiderowe. Szczególnie rok 1943 był dla całej rodziny, Glattleiderów trudnym okresem. Wraz ze zmianą władzy spadła na nich groźba denaturalizacji, a tym samym uzasadnione obawy dotyczące niejasnej przyszłości. W dokumentach z tamtego okresu są zapiski, że wdowa Glattleider i jej córka Adèle spełniły wszystkie wymogi dotyczące Żydów, dlatego nie zostały ostatecznie zdenaturalizowane⑤ przez rząd Vichy. Z tego okresu ostała się wypowiedź prefekta policji, że „jest zwolennikiem utrzymania społeczności francuskiej” – być może ostateczna decyzja o niepozbawieniu ich obywatelstwa francuskiego była uzależniona właśnie od jego opinii.
30 czerwca 1944 roku Sura wraz z córką zostały aresztowane przez Gestapo. Następnie osadzono ich w obozie internowania w Drancy, a stamtąd wywieziono w ostatnim konwoju nr 77 do KL Auschwitz-Birkenau. Jones również trafił do transportu nr 77, jednak zdołał z niego uciec i przyłączył się do ruchu oporu. Sura została zamordowana w obozie zagłady 5 sierpnia 1944 roku. Jej córka Adèle została wyzwolona i opuściła obóz w roku 1945. Sura pośmiertnie w 1954 roku otrzymała tytuł Deportowanego Politycznego.
Losy rodziny
-
Józef Glattleider – urodzony w Lublinie w 1880 roku, ożenił się z Surą, a zawodowo spełniał się jako krawiec męski.
-
Jones (1909-1951) – urodził się w Warszawie, w młodzieńczych latach wyjechał z rodziną do Francji. Tam odbył służbę wojskową w 1919 r. Wraz z rodziną został wywieziony w konwoju 77. Udało mu się zbiec i przyłączyć do antyfaszystowskiego ruchu oporu w wolnej strefie Ussel. Zmarł w roku 1951 po długiej ciężkiej chorobie.
-
Adèle (1915-1979) urodzona w Paryżu. Dopiero w wieku 10 lat ojciec uznał ją za swoją córkę. Została legitymizowana 17 marca 1925 r. Od 1931 r. pracowała, jako stenografistka⑧ w agencji prasowej HAVAS w Paryżu oraz później jako sekretarka w firmie zajmującej się sprzedażą węgla. Zaraz po aresztowaniu w 1944 została deportowana do Drancy, a następnie przetransportowana w konwoju nr 77 do Auschwitz-Birkenau, gdzie przebywała w latach 1944-1945. Po wyzwoleniu z obozu powróciła do Francji i podjęła pracę jako sekretarka. Zmarła w 1979 w Le Blanc Mensil na raka piersi.
-
Daniel Glattleider – wnuk Sury, nasz przewodnik po tajemnicach rodziny Glatleiderów; urodził się w 1944 roku w wolnej strefie Ussel (Corrèze). Tam jego ojciec Jones był członkiem ruchu oporu. Jego matka Jeanne Wolfiss (1912-2004) pochodziła z Berdyczowa
(ukr. Бердичів) na Ukrainie. Swoje życie poświęcił służbie na rzecz dobra zwierząt i dziś jest emerytowanym weterynarzem. Mieszka w południowej Bretanii nad morzem, uwielbia podróżować.- Pokolenie przełomu XX i XIX wieku żyje dzisiaj we Francji. W drzewie genealogicznym jest to syn Pana Daniela (Stéphane urodzony w 1973 roku) wraz z jego dziećmi – Lisonem (2012) i Adamem (2015).
-
Dalsza rodzina zamieszkuje w Ameryce stan Kolorado. Pan Daniel Glattlaider miał możliwość złożenia im wizyty. Dzięki temu poznał tam Bena i jego syna Sama, który ożenił się z Idą i miał z nią dwójkę dzieci: Paula (1940) i Jacka (1947). Paul został słynnym kardiologiem pracującym w Los Angeles Hollywood Boulevard.
Drzewo genealogiczne rodziny Glattleider
Słowniczek pojęć
akuszerka – kobieta zajmująca się przyjmowaniem porodów i usuwaniem ciąży, lecz niemająca wykształcenia w tej dziedzinie;
Auschwitz-Birkenau – zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obóz zagłady, działających w latach 1940–1945 w Oświęcimiu i pobliskich miejscowościach;
Drance – niemiecki obóz przeznaczony dla Żydów z Francji i innych krajów Europy Zachodniej, w którym oczekiwali oni na transport do obozów zagłady poza Francją, głównie do Auschwitz-Birkenau. Funkcjonował od sierpnia 1941 do sierpnia 1944;
holokaust – prześladowanie i zagłada Żydów europejskich przez hitlerowców w czasie II wojny światowej;
legitymizować – nadanie mocy prawnej czemuś;
naturalizowana/zdenaturalizowana – przyjmować obywatelstwo obcego państwa, w którym się stale przebywa/utracenie obywatelstwa;
obóz zagłady – obóz zorganizowany przez nazistowskie Niemcy w okresie II wojny światowej, funkcjonujący w ramach programu „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, którego celem było natychmiastowe uśmiercanie przywożonych tam ludzi;
obóz koncentracyjny – miejsce przetrzymywania, zwykle bez wyroku sądu, dużej liczby osób, uznawanych z różnych powodów za niewygodne dla władz. Służyć może różnym celom: od miejsca czasowego odosobnienia osób, wobec których zostaną podjęte później inne decyzje, poprzez obóz pracy przymusowej, czyli niewolniczej, aż po miejsce fizycznej eksterminacji;
stenografistka – kobieta umiejąca zapisywać metodą stenografii;
stenotypistka – kobieta pisząca na maszynie stenograficznej;
Podziękowania
Ta biografia jest zwieńczeniem naszej kilkumiesięcznej pracy nad poszukiwaniem, analizowaniem i kompletowaniem informacji o życiu Sury Glattleider – zwyczajnej Kobiety, żony i kochającej matki. Jej los – podobnie jak wielu innych żyjących w tamtym czasie Żydów – jest smutny i przygnębiający. Można by rzec, że niesprawiedliwy, bo została skazana na śmierć za niewinność. Chcemy, aby jej historia stała się dla nas dzisiaj przestrogą oraz impulsem do refleksji.
Szczególnie podziękowania za pomoc w kompletowaniu cennych informacji składamy Panu Danielowi Glattleiderowi – wnukowi Sury. Jesteśmy dumni, że mogliśmy w taki sposób uchronić historię Pana rodziny przed zapomnieniem.
Jednocześnie pragniemy podziękować osobom, bez których ten projekt by w ogóle nie powstał: Pani Annie Przybyszewskiej-Drozd z Żydowskiego Instytutu Historycznego za cenne wskazówki oraz Pani Małgorzacie Kozłowskiej – wicedyrektor i nauczycielowi historii w Technikum nr 11 im. Piotra Wysockiego w ZSPW za koordynowanie projektu.
Bibliografia
- Dokumenty i akta projektu;
- GWO – „Historia – kalendarz gimnazjalisty” pod redakcją merytoryczną Wojciecha Witkowskiego.
- https://encyklopedia.pwn.pl/;
- https://fr.wikipedia.org/wiki/Convoi_n%C2%B0_77_du_31_juillet_1944;
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_%C5%BByd%C3%B3w_w_Polsce;
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Ob%C3%B3z_w_Drancy;
- https://sjp.pwn.pl/;
- https://www.ce.uw.edu.pl/pliki/pw/4-2001_Wroblewska-Pawlak.pdf;
- Maile, dokumenty i zdjęcia od Pana Daniela Glattleidera – wnuka Sury;
- Nowa Era – „Poznać przeszłość. Wiek XX”, Stanisław Roszak i Jarosława Kłaczkow;
